2025‑ci ilin aprelində ABŞ prezidenti gömrük tarifləri (“Liberation Day” paketi) elan etdikdə, iqtisadçılar qlobal ticarət və iqtisadi artımda ciddi sarsıntı gözləyirdilər. ABŞ‑ın idxalını azaldacağı üçün dünyanın bir çox ölkəsində ixracat, sənaye istehsalı və iş yerlərini itkilər gözlənilirdi.
Ancaq 2025‑ci ilin ikinci yarısında, ABŞ texnologiya sektorunda — xüsusilə süni intellekt (AI) sahəsində — rekord həcmdə sərmayələr qoyulması bu mənfi təsirin bir hissəsini “tarazlayıb”.
Niyə və necə “tarazlandı”?
Böyük infrastruktur və investisiya dalğası: 2025‑ci ildə yalnız Amazon, Google, Meta və Microsoft kimi iri şirkətlər təxminən 400 milyard dollar investisiya ayırıblar — əsasən AI, data‑mərkəzlər, serverlər, yarımkeçiricilər və əlaqəli infrastruktur üçün.
Böyük miqyaslı xərclər iqtisadi aktivliyi artırır: Bu cür investisiyalar tikinti, enerji, elektronika, data‑mərkəz xidməti, yarımkeçirici istehsalı və logistika sahələrinə tələbi artırır — yəni yalnız texnologiya deyil, çoxsaylı bağlı sektorlarda iş həcmi və fəaliyyət canlanır.
Sənaye zəncirinə güclü tələbat yaranır: AI üçün yarımkeçiricilər, çip istehsalı, server avadanlığı və data‑mərkəzlərin genişləndirilməsi tələb olunur. Bu, xüsusilə AI təchizat zəncirində olan ölkələr üçün — məsələn, Tayvan (çip istehsalı), Cənubi Koreya (yaddaş çipləri), Hollandiya (yüksek texnologiyalı çip avadanlığı) — artan ixrac və istehsal imkanları deməkdir.
Makroiqtisadi dinamikaların dəstəklənməsi: Süni intellekt investisiyaları ABŞ‑da ÜDM artımına mühüm töhfə verir; bəzi hesablamalara görə, 2025-in birinci yarısında AI‑yə yatırılan kapital ABŞ iqtisadi artımının əsas hissəsini təşkil edib.
Bu birləşmə — qlobal ticarətə tariflərlə verilən zərbə + AI investisiyaları ilə yaranan yeni tələbat — nəticəsində 2025 üçün bir sıra beynəlxalq təşkilatların (məsələn, OECD) qlobal artım proqnozlarını yuxarı yönə dəyişdirmək məcburiyyətində qaldı.
Lakin bu “yumşalma” tam deyil — risklər qalır
Tariflərin təsiri “ləngidilib”, lakin aradan qalxmayıb: idxal‑ixrac balansında narahatlıq davam edir, 2026‑cı ildə gömrük rüsumlarının tam yükü özünü göstərə bilər.
AI‑dən gələn fayda bərabər paylanmır: Ən çox fayda görən ölkələr və şirkətlər AI təchizat zəncirində rol oynayanlardır — amma bütün regionlər və sənaye sahələri üçün bu investisiyalar bərabər effekt vermir.
Həddindən artıq ehtimal və qiymətləndirmə riski: AI ilə bağlı investisiyaların effektivliyi, gözləntilərin doğrulanması vacibdir. Əgər gözləntilər yerinə yetməzsə, bu, bazarlarda korraksiya və ciddi dəyər itkisi ilə nəticələnə bilər.
Nəticə
Süni intellekt investisiyaları qlobal iqtisadiyyatda bu il yaranmış tarif‑ticarət şokunun təsirini qismən neytrallaşdırıb. AI infrastrukturu, yarımkeçirici istehsalı və texnologiya tələbatı bir sıra ölkələrdə iqtisadi aktivliyi canlandırıb, ticarət həcmini və iqtisadi artım proqnozlarını artırıb.
Lakin bu “xilasetmə” universal deyil — AI‑dən gələn fayda bərabər paylanmayıb, tariflərin uzunmüddətli mənfi təsiri hələ qalır və gələcəyə dair əminlik yoxdur.